Onderzoeker thermoregulatie en fysieke activiteit Universiteit van Maastricht en energietechnologie Technische Universiteit Eindhoven. Ontwikkelaar van de “Warmetruiendag-app”, een app waarmee je weet wat je aan moet trekken op Warmetruiendag (en alle andere dagen van het jaar).

“Ik vind de kleur mooi van deze trui. En de hals is vrij, zodat ik mijn warmte goed kwijt kan. Het is een dunne trui, zodat ik kan variëren met laagjes. Ik ben in deze trui naar Siberië gegaan. Met een dunne jas er overheen. Bij vertrek keken mijn reisgenoten met gefronste wenkbrauwen naar mijn outfit, maar het laagjesprincipe werkt ook in Siberië uitstekend.
Ik heb zes truien in totaal, twee truien die ik vaker draag. Verder nog drie andere, echte buitentruien van fleece.

Vroeger was een Warmetruiendag niet nodig. Je kleedde je zo goed mogelijk aan om het niet koud te hebben, vaak werd alleen de keuken of woonkamer verwarmd. Zo gaat het bij ons thuis nog steeds. Ik woon in een jaren ’30 woning en we verwarmen compartimenten. Alleen de woonkamer en de rest van het huis is koud. En we houden de deuren dicht. Hierdoor verbruiken we waarschijnlijk net zoveel energie als iemand in een goed geïsoleerde nieuwbouwwoning.

Onderzoek

Als humaan bioloog onderzoek ik onder andere hoe temperatuur de gezondheid kan beïnvloeden. We hebben onze leefomgeving nu zo ingericht dat het lichaam amper hoeft te werken om op temperatuur te blijven. Huizen, scholen, kantoren, de openbare ruimte, alles is gebouwd vanuit de werkgedachte dat we de thermostaat van ons lichaam moeten ontzien. We leven onder ‘optimale’ omstandigheden. Ons lichaam wordt nauwelijks meer getraind om de temperatuur zelf op pijl te houden.

Hoe je een omgeving ervaart verschilt per individu. Of je man of vrouw bent, jong of oud, dik of dun bepaalt of jij je het warm of koud hebt in een bepaalde omgeving. Je lichaamstype bepaalt bijvoorbeeld hoeveel warmte je produceert. Spiercellen produceren meer warmte dan vetcellen, en als je ouder wordt verlies je spiermassa en dus gaat de warmteproductie omlaag. Ook je genen bepalen hoe je met temperatuurverandering omgaat.

Of je nu oud, jong, dik, dun, man of vrouw bent, mensen worden gestuurd door discomfort. We zijn allemaal op zoek naar warmte. Die trigger was als holbewoner handig maar het zit ons nu een beetje in de weg. Er is alleen nog maar comfort. Altijd overal 21 graden is als de hele dag snoep eten.

Milde kou oncomfortabel maar temperatuurvariatie gezond?

In Nederland werken een aantal onderzoekers van verschillende universiteiten samen op het gebied van thermofysiologie, en jaarlijks komen we bijeen op ThermoNED om de kennis over dit onderwerp te vergroten. Ik maak onderdeel uit van de Maastrichtse universitaire onderzoeksgroep waar we in directe samenwerking met het ziekenhuis onderzoeken hoe temperatuur de gezondheid kan beïnvloeden; en samen met Arjan Frijns van de Technische universiteit Eindhoven kijken we hoe we dat kunnen vertalen in wiskundige modellen.

Er is bijvoorbeeld onderzoek gedaan door Mark Hanssen en Anouk van der Lans naar effecten van acclimatisatie aan milde kou en dat laat een enorm effect zien op de insulinegevoeligheid van mensen. Diabetici die zes uur per dag in milde kou verbleven konden suiker tot 40% beter opnemen, hetzelfde effect als van medicijnen.
Zelf onderzocht ik de effecten van milde temperatuurvariatie bij ouderen en jongeren. Bijvoorbeeld, hoe je bloeddruk en energiemetabolisme toeneemt door alleen een korte broek te dragen. Hieruit bleek dat met name magere ouderen last kunnen hebben van milde kou. Ook verschillen tussen mannen en vrouwen komen aan bod, zo heeft Lisje Schellen aangetoond dat vrouwen in gelijke omstandigheden vaak koudere handen hebben dan mannen.

Het onderzoek past nauw samen met de praktijk in de gebouwde omgeving, waar steeds vaker op een natuurlijke manier de link tussen temperatuur, licht en gezondheid gelegd wordt.
Bijvoorbeeld Marije te Kulve, zij doet  onderzoek naar de combinatie licht en temperatuur. Heeft een warme lichtkleur bijvoorbeeld effect op gezondheidsparameters en temperatuursbeleving? Hannah Pallubinsky onderzoekt warmte acclimatisatie en lokale verkoelingsmogelijkheden in relatie tot gezondheid: er zijn aanwijzigingen dat je goed aan kou of warmte kan wennen. Michiel Moonen kijkt of kou naast een betere bloedsuikerspiegel, ook tot een beter vet metabolisme leidt. En in 2009 publiceerde het hoofd van de onderzoeksgroep Wouter Van Marken Lichtenbelt, dat niet alleen baby’s maar volwassenen ook bruin vet hebben, en dat dit van invloed is op het zogenaamde energiemetabolisme. Bruin vet verhoogt de energiestofwisseling en houdt het lichaam op temperatuur. En bij kou gingen mensen tot wel 15% meer energie verbruiken. Dat is natuurlijk interessant. Het werkt al bij 17 of 18 graden, voor veel mensen is het voldoende om de verwarming 2 of 3 graden lager te zetten. Dat is goed nieuws voor Warmetruiendag maar er is nog geen lange termijn onderzoek gedaan, er is alleen gekeken naar effecten op de korte termijn. Dat er op het gebied van energiebesparing nog heel veel te halen is binnen ons onderzoeksgebied staat vast.

De Warmetruiendag app (Gratis te downloaden voor android, binnenkort ook voor apple)

Boris Kingma ontwikkelde in 2013 de zogenaamde CLO app. Speciaal voor Warmetruiendag werd de app aangepast en aangevuld met een aantal vragen. Is het warm of koud buiten? Wat draagt de rest van Nederland?  Welke kleding past het best bij het weer? De app Warmtetruiendag (Clo) geeft je precies die informatie! Tegelijkertijd kun je meedoen aan onderzoek door te delen wat je aanhebt en hoe je de temperatuur ervaart. (Download hem hier: https://play.google.com/store/apps/details?id=com.kingma.warmetruiendag, voor Android, de Apple versie volgt zo snel mogelijk).

De app gebruikt internationale standaarden om op basis van jouw profiel en het lokale weerbericht de optimale kledingset te bepalen om comfortabel te blijven. Ben je groot en produceer je veel warmte? Dan volstaat wellicht een t-shirt, maar ben je wat fragieler? Dan is meer isolatie met een trui waarschijnlijk een beter idee. Maar hoe kleedt Nederland zich eigenlijk? Komt dat een beetje overeen met de standaard, of is er geen peil op te trekken? Met de app kun meedoen met onderzoek over hoe je de temperatuur ervaart en welke kleding je daarbij aanhebt. Wat de rest van Nederland heeft ingevuld zie je direct!

De app is ook heel goed bruikbaar om het gesprek over de standaardtemperatuur op school, werk openbare gebouwen en in het openbaar vervoer aan te gaan. Wat draagt iedereen en voldoet dat, gezien de lokale weersomstandigheden en persoonlijke omstandigheden. We zijn heel benieuwd naar ervaringen en ideeën voor toepassing!

Meer lezen?

Onderzoeken van dr. Boris Kingma o.a.:

Onze kleding zorgt ervoor dat de warmte die het lichaam produceert, niet meteen verloren gaat aan de omgeving. Precies hetzelfde principe wordt toegepast bij de isolatie van een gebouw. In beide gevallen kan de isolatiewaarde heel precies worden berekend. Het energie-besparende potentieel van kleding kan wetenschappelijk worden berekend met behulp van de zogenaamde “clo”-standaard. Deze eenheid, is afgeleid van het Engelse woord “clothes”, en werd in 1941 geïntroduceerd en wordt vandaag algemeen gebruikt in het wetenschappelijk onderzoek naar thermisch comfort.

Eén clo komt overeen met een warmtegeleidingscoëfficiënt van 0,155 m2K/W en een R-waarde van 0,88 (terwijl een R-waarde van 1 correspondeert met een clo-waarde van 1,137 clo). Het voordeel van het gebruik van de clo is dat het een makkelijk te begrijpen eenheid is: 1 clo is de kledingisolatie die nodig is om een rustende persoon (bijvoorbeeld iemand die al zittend televisie kijkt) comfortabel te houden bij een binnentemperatuur van 21 graden. Een kledingisolatie van 1 clo komt overeen met het typisch driedelig pak inclusief hemd, vest en ondergoed. De keuze voor deze archetypische moderne mannelijke kleding is het gevolg van het feit dat de eenheid oorspronkelijk werd geïntroduceerd voor gebruik in het leger

Een clo-waarde op het kledingetiket?

Elk kledingstuk heeft een precies bepaalde clo-waarde. Het zou handig zijn als die informatie op het etiket stond vermeld, wat ook prima mogelijk is.