Bij minima hoef je niet aan te komen met de boodschap: zet je kachel lager en trek een warme trui aan. Voor deze groep is het al elke dag Warmetruiendag, omdat zij structureel op kleinere voet leeft dan de middeninkomens. Over hoe wij minima kunnen betrekken bij de energietransitie zodat óók zij hiervan profiteren, bespreken we met ervaringsdeskundige Riane Kuzee-Hoogeveen.
Als we Riane (digitaal) treffen, draagt ze twee warme truien en warmt ze zich op onder een warm kleed. Een grote gedeelte van haar salaris ging op aan energiekosten, dus de verwarming gaat maximaal op 17 graden. Nu is het wachten tot de pelletkachel haar woning opwarmt.
Is de energietransitie een onderwerp dat speelt bij minima?
Eerlijk? Minima zijn niet bezig met de energietransitie. Als je van een minimaal inkomen moet rondkomen, leef je van dag tot dag. 2030, het jaar waarin we 55% minder CO2 moeten uitstoten, is dan nog ver weg. Hier kunnen zij niets mee, omdat ze geen geld hebben voor investeringen die nodig zijn voor die forse energiebesparing.
Hoe bereik je de mensen dan?
‘Voorkom betutteling. Dit is vaak een gevoel dat minima bekruipt wanneer de overheid met (goedbedoelde) acties komt. Ik zou de deur dicht laten voor bijvoorbeeld milieucoaches, want ik weet niet anders dan dat besparen nodig is. En het woord coach impliceert dat ik onwetend ben. In Limburg daarentegen werken ze met energieverkenners. Daar zou ik wel de deur voor open, omdat verkenner simpelweg gelijkwaardiger klinkt dan coach.
Durven de mensen om hulp te vragen als dit nodig is?
Er zit bij veel minima schaamte rondom armoede. Maar het tij lijkt te keren. Ik merk dat mensen het nu makkelijker vinden om armoede bespreekbaar te maken sinds de energieprijzen zo sterk zijn gestegen en door de reclamespotjes over dit onderwerp. Het taboe lijkt er wat af te gaan. Nu met de inflatie is het bovendien makkelijker om een gesprek te starten over de financiële situatie. Een jaar geleden was dit nog heel anders.
Ik zou graag willen dat het in Nederland normaler wordt om te zeggen ‘Ik kan niet, want ik heb hier het geld niet voor’, in plaats van ‘Ik kan niet, want ik heb een andere afspraak.’ In Engeland is dit bijvoorbeeld meer gewoon.
Wat voor effect heeft dit?
Dan kan een ander je tegemoet komen en steunen. En dat helpen gaat over en weer. Het zou mensen meer ademruimte geven als ze open over hun financiële situatie kunnen zijn.
Wat vind je van de € 1300,- energie compensatie voor minima?
Fijn natuurlijk dat er aan deze groep extra gedacht is, alleen over de uitvoering is door de overheid totaal niet nagedacht. Het bedrag werd vlak voor de zomervakantie overgemaakt. Dus ineens stond er veel geld op de rekening van mensen die nooit geld hebben. Het vereist op zo’n moment discipline om dit geld apart te zetten. Moet je je voorstellen: je hebt altijd weinig geld en ineens heb je € 1300,-. Je voelt je op zo’n moment rijk en kan je eindelijk wat leuks voor je kinderen doen. Dan moet je stevig in je schoenen staan om dit niet uit te geven.
Vergeet ook niet dat mensen met chronische stress door geldgebrek niet altijd in staat zijn om de juiste beslissingen te nemen voor de lange termijn.
Hoe had het anders gekund?
Het was een betere oplossing geweest om die compensatie via energieleveranciers uit te keren door het in te houden op de energierekening. Net als met de € 190,- compensatie in november en december (2022) is gebeurd. Juist voor dit soort steun zou de overheid veel meer moeten samenwerken met ervaringsdeskundigen.
Kunnen middeninkomens en hogere inkomens nog iets betekenen voor mensen die de energierekening niet kunnen betalen?
Dit is een lastige, omdat je bereid moet zijn verder te kijken dan je eigen kring. Voor een goed voorbeeld kun je kijken naar de kerk. Er zijn bijvoorbeeld mensen die overwinteren in Spanje en in principe de energiecompensatie niet nodig hebben. De kerk vraagt of zij dit geld in hun fonds willen stoppen zodat ze minima kunnen helpen. Ook kijkt de kerk naar structurele oplossingen zoals het bouwen van een zonnepark. Minima kunnen vervolgens de opgewekte energie gebruiken.
Wat heeft jou erg geholpen op energiegebied in de periode dat je weinig geld had?
Wat mij veel rust en inzicht heeft gegeven is de slimme meter. Ik wilde daar eerst niet aan, omdat ik mij door de overheid gecontroleerd zou voelen. Dus ik heb hem geweigerd. Toen ik verhuisde was er al een slimme meter aanwezig. Fantastisch! Nu kan ik zelfs per uur mijn energieverbruik inzien. Het inzicht dat het mij gaf, leverde veel rust op. Voorheen was het moment van de jaarafrekening altijd een ‘billenknijpmoment, want ik had geen idee wat mij te wachten stond.
Als je in een uitkeringssituatie zit en je overal verantwoording voor moet geven, besef je maar al te goed dat de overheid macht over je heeft. Ze kunnen bijvoorbeeld je uitkering korten en dan zit je in de ellende. Dus zo’n slimme meter geeft in eerste instantie het gevoel dat er een stukje autonomie wordt afgepakt. Met de kennis van nu zou ik er direct voor kiezen.
Een groot deel van minima zit in slecht geïsoleerde woningen. Doet de woningbouwvereniging genoeg voor deze groep?
De woningbouwvereniging moet veel meer haar verantwoordelijkheid hierin nemen. Minima zelf hebben niet de financiën voor bijvoorbeeld isolatie en zij gaan zich hiervoor ook niet in de schulden steken. Die taak ligt bij de woningbouwvereniging en dit kan gewoon. Ik geef je een mooi voorbeeld.
In Ermelo woont een dame met alleen een AOW. Ik dacht dat ze het deze winter lastig zou hebben door een hoge energierekening. Niet dus. De woningbouwvereniging plaatste zonnepanelen op haar dak en liet haar woning goed isoleren. Ze is van het gas af en van haar vakantiegeld kocht ze een keramische kookplaat. Nu is haar energierekening slechts € 45,- per maand. En zo zou het overal moeten gaan!
Meer informatie over energie en armoede
- Riane Kuzee – Hoogeveen met Carola Schouten, (minister van armoedebeleid), over de hulp van kerk bij armoedebestrijding
In op1 vertelt Riane over welke belangrijke rol kerken spelen in het leven van mensen in armoede. Waardevol in tijden van een energiecrisis. Zelf heeft ze hier veel aan gehad tijdens haar periode in armoede.
Bekijk de aflevering >
- Rapport over welke activiteiten kerken nemen om armoede en schulden tegen te gaan (januari 2023)
Gerechtigheid en barmhartigheid: Onderzoek naar de betrokkenheid van kerken bij de aanpak van armoede en schulden
Bekijk het rapport >
