Het idee dat we onbeperkt energie nodig hebben om prettig te kunnen leven is achterhaald.’ Warmetruiendag sprak Julia Steinberger, een van de wetenschappers die – als hoofdauteur – bijdroeg aan het meest recente rapport over klimaatverandering van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), het wetenschappelijk klimaatpanel van de Verenigde Naties.
‘Beter is het om de vraag om te draaien: hoeveel energie hebben we nodig voor een prettig leven voor iedereen?’, aldus Julia. Het is een gamechanger ook: als we zorgen dat niemand in de kou zit en iedereen voldoende te eten heeft en toegang tot mobiliteit, dan kunnen we ons huidig energieverbruik van 100-200 gigajoule (GJ) per persoon terugbrengen naar zo’n 20 GJ per persoon.
Wat we daarvoor moeten doen?
- Overal ‘warme truien’ om energie te besparen: voor onszelf, voor onze huizen, kantoren en fabrieken, en voor ons voedsel en onze mobiliteit;
- Doorbreken van het fossiele narratief;
- Onze eigen rol als changeagent ervaren.
Overal ‘warme truien’ om energie te besparen
We zitten midden in een energiecrisis en wereldwijd hebben we schaarste aan gas. Europa zet daarom in op een besparing aan gasverbruik van vijftien procent in acht maanden. In jouw onderzoeken benoem je vaak dat er veel meer energiebesparing mogelijk is. Soms wel zeventig procent. Hoe vind je deze twee doelen samengaan?
‘De twee doelen bewegen in dezelfde richting. Die vijftien procent gaat over nu en de zeventig procent besparing gaat over een decennium. En uit onderzoek blijkt ook dat nog meer mogelijk is. Over een bepaalde periode kunnen we de samenleving die op fossiele brandstoffen draait transformeren naar een goed functionerende samenleving zonder fossiele brandstoffen.’
En zie je deze energiecrisis als hét moment om in Europa vol op energiebesparing in te zetten?
‘Het momentum is hier, nu. Het is belangrijk dat we van onze energieafhankelijkheid afkomen. En: we weten precies wat hiervoor nodig.’
Het is aan de overheden om in die maatregelen te investeren en dat komt vooral neer op isoleren en tegelijkertijd de overgang van gas naar elektrisch stimuleren. ‘Ons openbaar vervoer en ons vrachtvervoer kan elektrisch. De bouwsector kan bestaande gebouwen aanpassen (isoleren) en tegelijkertijd is het belangrijk om de hiervoor benodigde vakmensen op te leiden.We weten inmiddels echt wat nodig is en we hebben de technologie. Dus nu is het nog slechts een kwestie van DOEN.’
We weten wat nodig is [om energie te besparen] en we hebben de technologie. Dus nu is het nog slechts een kwestie van DOEN
Veel van je onderzoeken gaan over hoeveel energie er nodig is zodat iedereen een prettig leven leidt. Wat versta jij onder een prettig leven?
Een van de dingen die we tijdens onze onderzoeken realiseerden, is dat mensen geloven dat energieverbruik noodzakelijk is voor hun welzijn, maar… dit is echt desinformatie vanuit de fossiele industrie. Het is niet zozeer energie wat we nodig hebben, maar juist de diensten die je krijgt van energie.´
´Denk bijvoorbeeld aan thermisch comfort. Dus niet te warm, niet te koud. Voedsel is ook een energiedienst en we hebben natuurlijk communicatie nodig voor onze vriendschappen en relaties. Of mobiliteit: om deel te kunnen nemen aan de economie en maatschappij. Al deze behoeften zijn energiediensten. Narasimha Rao is een van de toponderzoekers op dit gebied. Hij ontwikkelde de ’Decent Living Energy’ visie. Zo blijkt dat we uiteindelijk slechts een zeer lage hoeveelheid energie nodig hebben. Het mooie is, als je vanuit energiediensten kijkt, in plaats van naar energie op zichzelf, kun je ook gaan kijken naar wat er nodig is voor een prettig leven.’
Om hoeveel energie per persoon gaat dit?
‘Zowel Narasimha Rao als mijn eigen onderzoeksgroep komen op zo’n twintig gigajoule per persoon op jaarbasis. Dit is veel minder dan we in de meeste Europese landen gewend zijn om te verbruiken. Nu ligt de energievraag rond de honderd gigajoule per persoon per jaar. In de VS ligt dit zelfs dicht bij de tweehonderd gigajoule.’
Een gigajoule staat gelijk aan 278 kilowattuur. In Europa zijn we gewend om jaarlijks gemiddeld 100 GJ te verbruiken, wat neerkomt op 27.800 kWh. In de VS ligt de consumptie per persoon maar liefst twee keer zo hoog op gemiddeld 55.600 kWh per jaar (200 GJ). Naast de benodigde energie voor douchen omvat dit ook de energie die bijvoorbeeld nodig is voor de productie en het transport van onze voeding en kleding. Uit onderzoek van Julia blijkt dat dit aanzienlijk omlaag gebracht kan worden naar 5.560 kWh (twintig GJ) per persoon.
Het doorbreken van het fossiele verhaal
In je onderzoeken heb je het over overconsumptie van energie. Hoe komt dit tot stand?
‘De activiteiten die echt bijdragen aan overconsumptie van energie zijn structurele problemen en zitten ingebakken in onze economische systemen. Een voorbeeld is onze infrastructuur. Als je als overheid snelwegen financiert en niet het openbaar vervoer dan stimuleer je in feite individueel bezit van voertuigen. Voedsel is nog zo’n voorbeeld. In kantines en cafetaria bijvoorbeeld zijn nauwelijks vegetarische gerechten die geschikt zijn voor je dagelijkse maaltijd. Schadelijke overconsumptie zit daarom ingebakken in de opzet van onze belangrijkste sectoren.’
Julia vervolgt: ‘De fossiele industrie heeft een belangrijk aandeel in onze overconsumptie. Zo bracht ze het idee aan de man dat we weer in grotten gaan leven zodra we geen toegang meer tot hun energiebronnen hebben. Een voorbeeld: de fossiele industrie sponsorde sinds de jaren vijftig voor miljoenen en miljoenen dollars de economievakken op het middelbaar onderwijs in de Verenigde Staten. Kinderen krijgen dus van jongs af aan mee dat kapitalisme geweldig is en consumptie het enige doel van de economie.’
Iedereen is een change agent
Veel mensen hebben het idee dat ze als individu niets voor het klimaat kunnen betekenen. Het zijn de bedrijven die moeten veranderen en de overheden die regels moeten maken. Hoe kijk jij hier tegenaan?
‘Argumenten als ‘ik als individu kan niets doen’, is de weerspiegeling van een cultuur die mensen is aangeleerd en van het idee dat we egoïstisch zijn. Dit klopt niet. Mensen zijn eigenlijk hartstikke onzelfzuchtig en vaak juist niet egoïstisch. Maar de tegenovergestelde aanname wordt ons aangeleerd en dat verlamt mensen.‘
‘Schuldgevoel speelt ook mee. De fossiele industrie heeft ervoor gezorgd dat we in ons dagelijks leven geen optie hebben om hun producten niet te gebruiken. Ze hebben ons medeplichtig gemaakt, maar dat betekent niet dat wij de hoofdverantwoordelijken zijn. Ondertussen verlamt dit schuldgevoel mensen vaak wel.’
‘De taak voor campagnes als Warmetruiendag is dus om mensen te leren dat ze wél macht hebben. Mensen hebben de capaciteit om, wanneer een onderwerp belangrijk is, bij elkaar aan te kloppen en actie te ondernemen. Zie een historisch voorbeeld zoals het stemrecht voor vrouwen. Dat kwam er ook niet vanzelf. Vrouwen zochten elkaar op, gingen de straat op. Dus: maak vrienden en ga aan de slag!’
Julia in actie voor het klimaat in Bern, Zwitserland (bron: TdG)
Waar zit volgens jou de kracht van Warmetruiendag?
‘Mensen hebben een enorme veranderkracht en zeker samen, als collectief. Zodra je met een groep mensen een campagne op gang brengt, ben je niet meer tegen te houden. Dit is een deel van de reden waarom politici en bedrijven gevoelig zijn voor druk van buitenaf. Ze vinden het misschien niet leuk en je kunt tegenstand hebben, maar zolang je blijft nadenken over manieren om je onderwerp onder de aandacht te brengen, is het erg moeilijk om zelfs een klein collectief van toegewijde mensen te stoppen. Uiteindelijk zal de doelgroep, of dit nou overheden of bedrijven zijn, iets doen. Dat is een leuke, maar ook ingewikkelde les om te leren, eentje die waarschijnlijk langer duurt dan je hoopt. Maar samen kan het!
‘…zolang je blijft nadenken over manieren om in te grijpen en je onderwerp onder de aandacht te brengen, is het erg moeilijk om zelfs een klein collectief van toegewijde mensen te stoppen. Uiteindelijk zal de doelgroep, of dit nou overheden of bedrijven zijn, iets doen.’
Het moment waarop Julia dit recent nog bevestigd zag, was toen zij de Zwitser Fernandez Guillermo bijstond tijdens zijn 39 dagen durende hongerstaking in Zwitserland. Zijn doel: voorlichting van het Zwitserse parlement door klimaatwetenschappers. Dat is gelukt! ‘Ik maakte deel uit van het team dat hem in leven probeerde te houden. We werden steeds slimmer in onze campagne en uiteindelijk is het zo simpel als niet opgeven. Je accepteert namelijk nooit ‘nee’ als iemands leven op het spel staat. En we kunnen al helemaal geen ‘nee’ accepteren als íeders leven op het spel staat.
Laat zien dat ook jij je inzet voor het klimaat!
Meld je nu aan voor Warmetruiendag op vrijdag 10 februari 2023. Meedoen is simpel:
- Zet de verwarming lager
- Trek een extra warme trui aan
- Bespaar 6% energie en CO2 per graad
Stookt heel Nederland op 1 dag 1 graad lager dan besparen we 6,3 miljoen kilo CO2. Een heel stookseizoen lang is dit maar liefst 1 megaton CO2!
