Anke van Hal: Omarm de complexiteit

Prof.dr.ir. Anke van Hal (1965) is ruim tien jaar hoogleraar Duurzaam bouwen op de Nyenrode Business Universiteit, en jarenlang tegelijk ook professor aan de TU Delft. Zij richt zich op verbetering van de kwaliteit van bestaande woningen en wijken door de inzet van duurzaamheidsmaatregelen. Van Hal heeft een technische achtergrond in de architectuur. Ze heeft diverse tijdschriften over duurzaam bouwen opgericht en de functie van hoofdredacteur vervuld. Ze is initiator van het kennisplatform Homemates.

Waarom werk je aan duurzaam bouwen? Was er een moment waarop je besloot dat je dit belangrijk vindt?

Mijn vader was heel erg bezig met milieu. Ik ben opgevoed met ‘doe de deur dicht, hou de warmte binnen’, dat zat er bij mij echt ingeramd. Als jonge vrouw was ik op milieugebied ook vrij principieel. Ik gebruikte bijvoorbeeld als moeder als enige op de crèche katoenen luiers. Ik kwam erachter dat het ook wel weerstand opwekte. Mijn eigen geweten had ik wel gesust, maar het maakte niet echt verschil, want ik kreeg andere mensen niet mee.

In de tijd dat ik in Amerika woonde leerde ik anders tegen de duurzaamheidsopgave aankijken dankzij een collega. Die zei; je moet mensen ook niet proberen te overtuigen, dat is vreselijk moeilijk. Wat wèl kan is kijken wat mensen bezig houdt. Waar liggen ze ’s nachts wakker van? En hoe kun jij met jouw kennis helpen om hun probleem op te lossen? Voor mij was dat echt een enorm kantelpunt. Toen ben ik eigenlijk langzaamaan verschoven van duurzaamheid als doel naar duurzaamheid als middel. Nu kijk ik vooral hoe we de belangen van generaties na ons en onze belangen kunnen laten samenkomen, vandaar de titel van mijn intreerede Fusie van belangen.

U noemt de mens de kritische succesfactor om te kunnen verduurzamen, naast geld en techniek. U heeft in 2018 in samenwerking met gedragswetenschappers van ECN  een onderzoek gedaan: “De derde succesfactor ontrafeld”. Kunt u iets vertellen over uw bevindingen?

In de afgelopen 35 jaar is er relatief weinig bereikt als het gaat om het energiezuiniger maken van de bestaande woningbouw. Er was veel geld en er waren allerlei nieuwe technieken. Als het dus alleen aan die twee had gelegen was het wel gelukt. Maar er werd te weinig samengewerkt, zowel tussen partijen als met de bewoners. Daarnaast ging men vaak voorbij aan de emoties die met veranderingen in de bestaande woonomgeving gepaard gaan. Als je de belangen van de bewoner in de breedste zin van het woord als uitgangspunt neemt, wordt de samenwerking met bewoners veel leuker. Samenwerking is wel ingewikkeld, maar een veel leukere manier van werken. In plaats van dat je bewoners dingen door hun strot duwt en weerstand creëert, worden mensen blij en enthousiast als je het samen doet, omdat je hun belangen behartigt en hun problemen serieus neemt.

We moeten de energieopgave dus veel breder maken; koppelen aan wat er echt speelt bij bewoners, maar er ook andere duurzaamheidsthema’s aan verbinden en de blik verbreden van woning naar wijk.  Juist in die complexiteit liggen kansen op win-win-oplossingen. Als er enthousiasme is, kunnen dingen opeens heel snel gaan. Omarm de complexiteit, ik denk dat dat echt de enige weg is om er te komen.

Hoe draag je het belang uit van die derde succesfactor, dus rekening houden met de mens, zijn emoties en gedrag? Hoe ga je dat onder de aandacht brengen?

Overal vertellen! Ik word in toenemende mate gevraagd om mijn verhaal te vertellen aan overheden, corporaties, bedrijven en bewonersinitiatieven. Het is ook best een positief verhaal. Je kunt wel somber worden van hoe ingewikkeld het allemaal is, maar er zijn ook heel veel kansen die we nu laten liggen. Verder vertalen we onze onderzoeksrapporten naar ‘kennisbommetjes’ die iedereen kan downloaden op www.homemates.nl en we hebben een reality game ontwikkeld. Als je zou praten over klimaatbestendig zijn bijvoorbeeld, in plaats van CO₂ reductie, maakt dat een verschil omdat je het dan ook over water en groen in de wijk hebt.  Dit draagt echt bij aan een geluksgevoel. Je kunt bestaande woningen gemakkelijker verduurzamen als je zoekt naar de combinatie met wat mensen belangrijk vinden en niet alleen kijkt naar CO₂ reductie.

Hoe kun je dit verhaal betrekken op Warmetruiendag?

Het scheelt gigantisch als iedereen zijn thermostaat 1 graad lager zou zetten. Heel veel kleine druppeltjes creëert ook een stroom. Als je ervoor zorgt dat het dragen van grote, extra dikke truien hip wordt, dan snijdt het mes aan twee kanten. Zorg dat iedereen het wil, om wat voor reden dan ook, dan gaat de thermostaat vanzelf een graadje lager.

Wat is jouw droom voor Nederland?

De Rijksadviseurs (rijksambtenaren verantwoordelijk voor architectuurbeleid) hebben een paar weken geleden hun visie op de toekomst van Nederland gepubliceerd, dat heet Panorama Nederland. Zij zien de energietransitie ook als een ingewikkeld proces boordevol kansen. En een kans om Nederland mooier te maken. Ik vind dat een prachtig verhaal!

Hoe woont u zelf? Bent u al van het gas af?

We hebben ons dak vol gelegd met zonnepanelen. En voor warm water hebben we zonnecollectoren. De thermostaat die bij dat systeem werd geleverd was zo gebruiksonvriendelijk dat we meer energie gingen gebruiken omdat ‘verkeerd’ bedienen meer voor de hand lag dan ‘goed’ bedienen, door het ontwerp. Wat weer laat zien hoe belangrijk de rol van goede ontwerpers is. Ons huis is monumentaal en daarom lastig om met de moderne techniek te verduurzamen, maar juist zaken als deurdrangers en een zwaar fluwelen café gordijn werken wel en zorgen voor meer comfort én besparing. En ik heb een elektrische auto, want ik wil wel alles uitproberen.